7 تا 7 شب:
33147
-051
صفر تا 100 مراحل ساخت ساختمان به ترتیب: راهنمای جامع ۱۴۰۴
- دسته بندی: ساختمان
- زمان مطالعه : 15 دقیقه
ادمین سنگ چی
اهمیت آشنایی با مراحل ساخت ساختمان
ساخت ساختمان، تنها یک فرآیند فنی نیست؛ بلکه ترکیبی از دانش مهندسی، مدیریت زمان، و رعایت اصول ایمنی است. آشنایی با ترتیب مراحل ساخت باعث می‌شود پروژه‌ها با هزینه کمتر، سرعت بیشتر و کیفیت بالاتر انجام شوند. این دانش نه تنها برای مهندسان و پیمانکاران، بلکه برای مالکان و سرمایه‌گذاران نیز ضروری است.
ارتباط ترتیب مراحل با ایمنی، هزینه و زمان اجرا
در پروژه‌های ساختمانی، کوچک‌ترین اشتباه در ترتیب اجرا می‌تواند خسارات مالی و جانی در پی داشته باشد. به عنوان مثال، آغاز عملیات گودبرداری بدون آزمایش مکانیک خاک ممکن است منجر به نشست زمین و ریزش گود شود. برنامه‌ریزی مرحله‌ای، تضمین‌کننده‌ی امنیت کارگاه، کنترل هزینه‌ها و تحویل به‌موقع ساختمان است.
معرفی کلی مراحل ساخت ساختمان
1. طراحی نقشه
2. دریافت مجوز ساخت
3. تخریب ساختمان قدیمی (در صورت نوسازی)
4. گودبرداری و ایمن‌سازی گود
5. اجرای فونداسیون
6. اجرای اسکلت
7. دیوارچینی
8. نازک‌کاری و تأسیسات
9. دریافت پایان‌کار
| مرحله اصلی | زیرمرحله‌ها |
| طراحی نقشه | معماری، سازه، تأسیسات |
| مجوز ساخت | صدور پروانه، تأیید ناظر |
| تخریب | ایمن‌سازی، بیمه، مدیریت نخاله |
| گودبرداری | آزمایش خاک، پایدارسازی گود |
| فونداسیون | قالب‌بندی، آرماتوربندی، بتن‌ریزی |
| اسکلت | بتنی یا فلزی |
| دیوارچینی | داخلی و خارجی |
| نازک‌کاری | گچ، نما، تأسیسات، کابینت |
| پایان‌کار | بازدید و تأیید شهرداری |
مرحله اول: طراحی نقشه ساختمان
طراحی معماری، سازه و تأسیسات
در اولین گام، معمار با در نظر گرفتن کاربری، مساحت و ضوابط شهرسازی، طرح معماری را ترسیم می‌کند. سپس مهندسان سازه و تأسیسات بر اساس آن نقشه‌های سازه، برق و مکانیک را طراحی می‌نمایند.
دریافت دستور نقشه از شهرداری
قبل از شروع طراحی، باید از شهرداری منطقه دستور نقشه دریافت شود. این دستور شامل اطلاعاتی مانند تراکم مجاز، سطح اشغال و تعداد طبقات است.
هماهنگی بین نقشه‌ها
یکی از مهم‌ترین مراحل، تطبیق نقشه‌های معماری با سازه و تأسیسات است تا در زمان اجرا تداخلی ایجاد نشود. هماهنگی دقیق نقشه‌ها موجب کاهش خطا و صرفه‌جویی در هزینه‌های اصلاحی می‌شود.
مرحله دوم: دریافت مجوز ساخت
هماهنگی با نظام مهندسی و شهرداری
پس از نهایی‌شدن نقشه‌ها، مدارک به سازمان نظام مهندسی ارسال می‌شود تا مهندسان ناظر تعیین گردند. سپس نقشه‌ها برای بررسی نهایی و صدور پروانه ساخت به شهرداری ارجاع می‌شود.
اخذ پروانه ساخت و مجوز تخریب
شهرداری پس از بررسی مدارک مالکیت، نقشه‌ها، و گزارش فنی ناظر، مجوز ساخت را صادر می‌کند. در صورت وجود بنای قدیمی، ابتدا باید مجوز تخریب دریافت شود.
نکات حقوقی مربوط به صدور پروانه
توجه به اعتبار زمانی پروانه، ذکر دقیق کاربری، و رعایت ضوابط منطقه‌ای از نکات مهم حقوقی در این مرحله است. هرگونه تخلف ممکن است منجر به توقف پروژه شود.
مرحله سوم: تخریب ساختمان قدیمی (در صورت نوسازی)
ایمن‌سازی محل، قطع انشعابات و بیمه کارگاه
قبل از شروع تخریب، باید تمام انشعابات آب، برق و گاز قطع شده و کارگاه تحت پوشش بیمه قرار گیرد. استفاده از علائم هشداردهنده و حصار ایمنی الزامی است.
روش‌های تخریب
دستی: مناسب برای فضاهای محدود
مکانیکی: با بیل مکانیکی یا پیکور
با مواد منفجره: برای ساختمان‌های بزرگ (در ایران به ندرت استفاده می‌شود)
مدیریت نخاله‌ها و محیط کار
نخاله‌های ساختمانی باید طبق ضوابط محیط‌زیست جمع‌آوری و به محل‌های مجاز منتقل شوند تا آلودگی ایجاد نشود.
مرحله چهارم: گودبرداری و ایمن‌سازی گود
آزمایش مکانیک خاک و تعیین نوع پی
قبل از گودبرداری، نمونه‌گیری خاک و انجام آزمایش مکانیک خاک جهت تعیین ظرفیت باربری و نوع پی ضروری است.
روش‌های گودبرداری
- سطحی: برای ساختمان‌های یک تا دو طبقه
- عمیق: برای پروژه‌های چندطبقه یا دارای زیرزمین
- تاپ‌دان (Top-Down): اجرای طبقات از بالا به پایین
- جزیره‌ای: حفظ بخش مرکزی زمین برای پایداری بهتر
روش‌های پایدارسازی گود
روش‌هایی مانند نیلینگ، انکراژ، خرپایی یا دیوار دیافراگمی بسته به عمق گود و جنس خاک انتخاب می‌شوند.
بررسی عمق گود و انتخاب روش مناسب
انتخاب روش مناسب گودبرداری نقش کلیدی در جلوگیری از ریزش و خسارت‌های مالی دارد.
مرحله پنجم: اجرای فونداسیون (پی ساختمان)
جانمایی فونداسیون و بتن مگر
ابتدا با نقشه‌برداری دقیق، محل فونداسیون مشخص می‌شود. سپس یک لایه بتن مگر با ضخامت حدود ۱۰ سانتی‌متر برای آماده‌سازی بستر ریخته می‌شود.
آرماتوربندی و قالب‌بندی
پس از تعیین محل پی، آرماتوربندی طبق نقشه سازه انجام و قالب‌بندی برای بتن‌ریزی آماده می‌گردد.
بتن‌ریزی و عمل‌آوری بتن
بتن‌ریزی باید پیوسته و با ویبره مناسب انجام شود. پس از آن، عمل‌آوری (کیورینگ) بتن با آب‌دهی منظم به مدت حداقل ۷ روز انجام می‌گیرد.
انواع فونداسیون
پی منفرد
پی نواری
پی گسترده
پی باسکولی
مرحله ششم: اجرای اسکلت ساختمان
الف) اسکلت بتنی
مراحل آرماتوربندی، قالب‌بندی، بتن‌ریزی ستون، تیر و سقف
در ساختمان‌های بتنی، ابتدا ستون‌ها و تیرها طبق نقشه‌های سازه‌ای آرماتوربندی و سپس قالب‌بندی می‌شوند. پس از اطمینان از استحکام قالب‌ها، بتن‌ریزی صورت گرفته و با ویبراتور هوایی تراکم مناسب در بتن ایجاد می‌گردد.
سپس نوبت به اجرای سقف‌ها می‌رسد که معمولاً از نوع تیرچه‌بلوک یا دال بتنی است. رعایت فاصله زمانی مناسب بین بتن‌ریزی ستون و تیر برای جلوگیری از ترک‌های حرارتی بسیار مهم است.
قالب‌برداری و عمل‌آوری بتن
قالب‌ها پس از رسیدن بتن به مقاومت اولیه (حدود ۷۰٪ مقاومت نهایی) باز می‌شوند. سپس سطح بتن با آب‌دهی منظم یا استفاده از پوشش‌های مرطوب عمل‌آوری می‌شود تا از ترک خوردگی جلوگیری گردد.
ب) اسکلت فلزی
ساخت و نصب ستون‌ها و تیرها
در اسکلت فلزی، ستون‌ها و تیرها از مقاطع فولادی (H یا I شکل) ساخته و در محل نصب می‌شوند. مونتاژ اولیه معمولاً در کارگاه صورت گرفته و سپس در محل پروژه نصب می‌گردد.
اجرای اتصالات پیچ و مهره‌ای یا جوشی
در سازه‌های فلزی دو نوع اتصال وجود دارد:
جوشی: نیازمند مهارت بالا و بازرسی فنی دقیق
پیچ و مهره‌ای: سرعت اجرا بالا و قابلیت باز و بسته شدن
اجرای مهاربندها و بادبندها
برای افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله و باد، از مهاربندهای فلزی یا بادبندهای ضربدری استفاده می‌شود.
اجرای سقف فلزی
سقف‌های متداول در سازه‌های فلزی شامل:
عرشه فولادی
کامپوزیت
تیرچه کرومیت
مقایسه اسکلت بتنی و فلزی
ویژگی | اسکلت بتنی | اسکلت فلزی |
سرعت اجرا | کمتر | بیشتر |
هزینه | اقتصادی‌تر | گران‌تر |
مقاومت در برابر آتش | بالا | پایین‌تر |
وزن سازه | سنگین‌تر | سبک‌تر |
کنترل کیفیت | دشوارتر | آسان‌تر |
مرحله هفتم: دیوارچینی و تیغه‌چینی
اجرای دیوارهای خارجی و داخلی
پس از اتمام اسکلت، عملیات دیوارچینی آغاز می‌شود. دیوارهای خارجی معمولاً با آجر فشاری یا بلوک لیکا اجرا می‌گردند و تیغه‌های داخلی با بلوک سفالی یا گچی.
کرسی‌چینی، نعل‌درگاه، وال‌پست و میلگرد بستر
کرسی‌چینی: ردیف ابتدایی آجرچینی روی فونداسیون
نعل‌درگاه: تقویت بالای درب‌ها و پنجره‌ها
وال‌پست: برای جلوگیری از ترک خوردن دیوارها
میلگرد بستر: افزایش مقاومت کششی دیوار
مصالح متداول
آجر فشاری، سفال، بلوک سبک لیکا و بلوک سیمانی از متداول‌ترین مصالح دیوارچینی هستند. انتخاب نوع مصالح بستگی به اقلیم، هزینه و وزن نهایی سازه دارد.
مرحله هشتم: نازک‌کاری و تاسیسات
الف) کف‌سازی و عایق‌کاری
در این مرحله، کف واحدها شیب‌بندی می‌شود تا مسیر آب مشخص گردد. سپس ایزولاسیون با قیرگونی یا عایق‌های رولی انجام می‌شود. بعد از آن، کف‌پوش‌هایی مانند سرامیک، سنگ یا اپوکسی نصب می‌گردند.
ب) اجرای نما
نمای ساختمان نقش مهمی در زیبایی و دوام بنا دارد. انواع نما عبارتند از:
سنگی: با دوام بالا و ظاهر کلاسیک
آجری: عایق حرارتی مناسب
سیمانی: اقتصادی و مقاوم
شیشه‌ای و کامپوزیت: مناسب برای ساختمان‌های مدرن
رومی: دارای جزئیات تزئینی زیاد
ج) تاسیسات ساختمان
لوله‌کشی آب، برق و گاز
در این مرحله، مسیر لوله‌کشی‌های آب سرد و گرم، گاز و برق در دیوارها یا کف‌ها تعبیه می‌شود. استفاده از نقشه تأسیسات برای جلوگیری از تداخل مسیرها الزامی است.
نصب تجهیزات بهداشتی و برقی
توالت‌ها، سینک‌ها، کلید و پریزها و تابلو برق در پایان کار تاسیسات نصب می‌گردند.
د) سفیدکاری و گچ‌کاری
مراحل شامل کروم‌بندی (تراز کردن سطوح)، گچ و خاک (زیرسازی) و پرداخت نهایی با گچ سفید است. گچ‌کاری اصولی علاوه بر زیبایی، در کاهش مصرف رنگ و نقاشی مؤثر است.
هـ) نصب درب و پنجره
فریم‌های درب و پنجره معمولاً از جنس چوبی، فلزی یا UPVC هستند. انتخاب نوع مناسب به عایق صوتی و حرارتی کمک زیادی می‌کند.
و) پوشش دیوارها
پوشش دیوار شامل:
نقاشی با رنگ‌های پلاستیک یا اکریلیک
کاغذ دیواری
دیوارپوش PVC یا MDF
ز) اجرای کابینت و کمد دیواری
در پایان نازک‌کاری، کابینت آشپزخانه و کمدهای دیواری نصب می‌شوند. طراحی دقیق آن‌ها باید پیش‌تر در نقشه‌های معماری لحاظ شود.
ح) اجرای سقف کاذب
سقف کاذب علاوه بر زیبایی، مسیر عبور تاسیسات را می‌پوشاند. انواع متداول:
کناف
رابیتس
گریلیوم
چوبی دکوراتیو
ط) اجرای چاه‌ها و آسانسور
- چاه ارت: برای تخلیه بار الکتریکی به زمین
- چاه فاضلاب: برای جمع‌آوری پساب‌ها
- آسانسور: شامل طراحی چاهک، نصب ریل‌ها، موتورخانه و کابین
مرحله نهم: دریافت پایان‌کار ساختمان
بازدید نهایی ناظر و شهرداری
پس از اتمام پروژه، مهندسان ناظر گزارش نهایی خود را به شهرداری ارائه می‌دهند تا تطابق اجرا با نقشه‌های مصوب بررسی شود.
ارائه گزارش‌ها و اخذ گواهی پایان‌کار
در صورت تأیید تمام موارد فنی و ایمنی، گواهی پایان‌کار صادر می‌شود که شرط لازم برای گرفتن سند تفکیکی و انشعابات است.
اهمیت مجوز پایان‌کار
بدون پایان‌کار، امکان نقل‌وانتقال رسمی ملک یا دریافت انشعابات آب، برق و گاز وجود ندارد.
معرفی فایل‌های PDF و Excel چک‌لیست
این چک‌لیست‌ها شامل تمام مراحل از گودبرداری تا نازک‌کاری هستند و به‌صورت فایل‌های PDF یا Excel توسط نظام مهندسی منتشر می‌شوند.
🔗 منبع: سازمان نظام مهندسی ساختمان ایران
نکات مهم و توصیه‌های اجرایی
اشتباهات رایج در پروژه‌های ساختمانی
- نبود هماهنگی بین نقشه‌ها
- شروع گودبرداری بدون آزمایش خاک
- استفاده از نیروهای غیرمتخصص
- بی‌توجهی به ایمنی کارگاه
ترتیب صحیح مراحل برای صرفه‌جویی در هزینه و زمان
رعایت ترتیب مراحل و هم‌زمان‌سازی برخی عملیات‌ها مثل اجرای تأسیسات در حین دیوارچینی، می‌تواند هزینه‌ها را تا ۲۰٪ کاهش دهد.
توصیه به مهندسان تازه‌کار
پیشنهاد می‌شود مهندسان جوان پیش از ورود به پروژه‌های اجرایی، دوره‌های کارگاهی و کارآموزی مرتبط را بگذرانند تا با مشکلات واقعی کارگاه آشنا شوند.
جمع‌بندی
در این مقاله، با مراحل ۹گانه ساخت ساختمان از طراحی تا دریافت پایان‌کار آشنا شدیم. رعایت ترتیب، نظارت فنی و دریافت مجوزهای قانونی سه اصل طلایی موفقیت در ساخت‌وساز هستند.
برنامه‌ریزی دقیق، انتخاب پیمانکاران مجرب و نظارت مهندسان متخصص، تضمین‌کننده‌ی یک ساختمان ایمن، زیبا و ماندگار است.
سوالات متداول درباره مراحل ساخت ساختمان
- اولین مرحله ساخت ساختمان چیست؟
طراحی نقشه معماری و سازه اولین گام در ساخت ساختمان است. بدون نقشه مصوب، هیچ مرحله‌ای قابل اجرا نیست. - گودبرداری تا چه عمقی مجاز است؟
عمق گودبرداری بر اساس نوع خاک و تعداد طبقات زیرزمین تعیین می‌شود و باید با تأیید مهندس ژئوتکنیک انجام گیرد. - کدام بهتر است: اسکلت فلزی یا بتنی؟
هر دو مزایا و معایب خود را دارند. اسکلت فلزی سریع‌تر اما گران‌تر است، در حالی که اسکلت بتنی اقتصادی‌تر اما زمان‌برتر است. - نازک‌کاری شامل چه مراحلی است؟
کف‌سازی، نما، تأسیسات، سفیدکاری، نصب درب و پنجره، سقف کاذب و کابینت از مراحل نازک‌کاری هستند. - آیا بدون پایان‌کار می‌توان سند گرفت؟
خیر، صدور پایان‌کار شرط لازم برای صدور سند رسمی ملک است. - چطور می‌توان کیفیت اجرا را کنترل کرد؟
با استفاده از چک‌لیست‌های اجرایی و حضور ناظر مقیم در کارگاه می‌توان کیفیت را به‌صورت مرحله‌ای کنترل نمود.
در ارتباط با این مطلب بیشتر بخوانید
مطالب مرتبط
تعمیر و نگهداری ساختمان
شهریور 31, 1404
بدون دیدگاه